Türkiye’de emeklilik sistemindeki aylık hesaplama yöntemi, mevcut uygulamalar nedeniyle çeşitli sorunlara yol açıyor.
Bu sorunların başında, emekli aylıklarının talep tarihine göre değişkenlik göstermesi ve karmaşık hesaplama sistemleri geliyor. Yeni düzenlemelerle bu sorunların çözülmesi hedefleniyor.
SISTEMDEKİ SORUNLAR
Türkiye’de emekli maaşı ödenen dosya sayısı 16 milyona ulaştı ve bu oran, 1.8 çalışana 1 emekli olarak belirlenmiş durumda. Oysa ideal oran 4 çalışana 1 emekli olarak belirlenmişti. Bu dengesizlik, sosyal güvenlik sistemini zorluyor ve emeklilerin daha yüksek maaş almalarını engelliyor.
Mevcut hesaplama sistemi, yıldan yıla değişen güncelleme rakamları ve çeşitli parametreler nedeniyle karmaşık bir yapı oluşturuyor. Örneğin, maaş hesabında kullanılan parametreler şunlardır:
- Sigortalının çalışırken ödediği primler (SPEK: Sosyal Güvenlik Prime Esas Kazanç)
- Üç dönem için aylık bağlama oranları
- Önceki yılın güncelleme katsayısı
- Önceki yılın enflasyon oranı
- Önceki yıl büyümenin yüzde 30’u
- İçinde bulunulan yılın enflasyon artışları
Bu değişken veriler, emekli aylığının talep edilen döneme göre farklılık göstermesine neden oluyor. Örneğin, 2022 yılında aylık talebinde bulunanlara 2021’e göre yaklaşık %17 daha yüksek maaş bağlanırken, 2024 yılında aylık talebinde bulunanlar, 2025’te dilekçe verenlere göre %30-35 daha fazla maaş alacak.
YENİ DÜZENLEMELER
Emekli maaşlarının daha adil ve öngörülebilir hale gelmesi için güncelleme katsayısı ve aylık bağlama oranları yeniden değerlendirilebilir. Önerilen değişiklikler şunlardır:
- Güncelleme Katsayısı: Belirlenecek makul bir katsayı, yıllar arasındaki farkları ortadan kaldırabilir. Örneğin, 1.6 ile 1.9 arasında bir rakam belirlenebilir.
- Aylık Artış: Ocak ve Temmuz yerine, her ay bir önceki ayın enflasyonu kadar artış yapılması, aylıkların enflasyon karşısında erimesini önleyecektir.
KARMAŞIK HESAPLAMA SİSTEMİ
Emekli aylıkları hesaplanırken uygulanan üçlü yapı, sistemi karmaşıklaştırıyor. 1999 öncesi, 1999-2008 arası ve 2008 sonrası dönemler için farklı aylık bağlama oranları ve güncelleme katsayıları söz konusu. Bu karmaşık hesaplamalar, hem hizmet alan hem de hizmet veren taraflar için kafa karışıklığına yol açıyor.
ADİL BİR SİSTEMİN GEREKLİLİĞİ
Karmaşık sistemden kurtulmak ve emekli maaşlarının adil bir şekilde belirlenmesi için tek bir oran ve güncelleme ile hesaplama yapılması öneriliyor. Bu, hem çok prim ödeyenlerin hem de çok çalışanların daha yüksek maaş almasını teşvik edecek ve emekliliği değil, çalışmayı teşvik edecektir.
TABAN MAAŞ SORUNLARI
Pandemi döneminde getirilen taban maaş uygulaması, düşük maaş alan emekliler için büyük bir avantaj sağladı. Ancak, sıfır artış ve taban maaşın hemen üstünde maaş alanlar arasındaki farklar gibi sorunlar da ortaya çıktı. Bu durum, adaletsizlik ve kayıt dışı çalışmanın teşvik edilmesine yol açabilir.
SONUÇ VE ÖNERİLER
Aylık bağlama sisteminin sadeleştirilmesi, güncelleme katsayısının ortalama bir seviyeye çekilmesi ve aylık artışların her ay yapılması gibi düzenlemeler, emekli maaşlarının daha adil ve öngörülebilir hale gelmesini sağlayacaktır. Bu değişikliklerle birlikte, emeklilerin maaşlarının enflasyon karşısında korunması ve sistemdeki adaletsizliklerin giderilmesi hedeflenmektedir.
